Çðàçîê ðîáîòè
1.1. Îñîáëèâîñò³ ïîåòèêè òà íîâàòîðñòâà Åâðèï³äà
Åâð³ï³ä - äàâíüîãðåöüêèé ïîåò-äðàìàòóðã, ìîëîäøèé ñåðåä òðüîõ âåëèêèõ àô³íñüêèõ òðàã³ê³â — Åñõ³ëà òà Ñîôîêëà [4, ñ. 235].
Ðåôîðìàòîð êëàñè÷íî¿ òðàãå䳿, Åâðèï³ä, íàðîäèâñÿ áëèçüêî 480 ðîêó äî íàøî¿ åðè íà îñòðîâ³ Ñàëàì³í. Æèâ ó ÷àñè, êîëè ìèñòåöòâî òðàãå䳿 ïåðåõîäèëî â íîâó åïîõó â ³ñòî𳿠àíòè÷íî¿ äðàìè. Äëÿ ñó÷àñíèê³â Åâð³ï³äà éîãî òâîðè, à òàêîæ éîãî ñïîñ³á æèòòÿ òà äóìêè âèãëÿäàëè íîâèìè.
Ïðîòÿãîì æèòòÿ Åâðèï³ä íå äîñÿãàâ óñï³õó â ïîåòè÷í³é ñïðàâ³. ³í äâàäöÿòü äâà ðàçè áðàâ ó÷àñòü ó òðàã³÷íèõ çìàãàííÿõ, íà ÿêèõ ïðåäñòàâèâ áëèçüêî 90 äðàì, ³ ëèøå ÷îòèðè ðàçè îòðèìàâ ïåðøå ì³ñöå. Éîìó ïîñìåðòíî áóëî ïðèñóäæåíî íàãîðîäó ëèøå â ï'ÿòèé ðàç. Íàïðèê³íö³ æèòòÿ ïîåò âè¿õàâ ç³ Àô³í ³, çà çàïðîøåííÿì öàðÿ Àðõåëàÿ, îñåëèâñÿ â Ìàêåäîí³¿ [9, ñ. 153].
Õî÷à çà æèòòÿ íå îòðèìàâøè íàëåæíîãî âèçíàííÿ, Åâðèï³ä ñòàâ óëþáëåíèì äðàìàòóðãîì â ï³çí³é àíòè÷íîñò³ òà åëë³í³çì³. Äî íàøèõ äí³â çáåðåãëîñü 19 äðàì, íàïèñàíèõ Åâðèï³äîì - öå á³ëüøå, í³æ ó Ñîôîêëà òà Åñõ³ëà ðàçîì óçÿòèõ [15].
Ïîåòà íàçèâàëè ô³ëîñîôîì íà ñöåí³, ³ ÷àñòî ïîð³âíþâàëè ç îäíèì ç éîãî ãåðî¿â, ÿêèé ó ñâîºìó ïðàãíåíí³ ðîçãàäàòè òàºìíèö³ áîã³â ï³äíÿâñÿ íà íåáåñà. Íà âñ³õ åòàïàõ òâîð÷îãî øëÿõó ïîåòà ïðîÿâëÿëàñÿ éîãî ïîñò³éíà äóøåâíà òðèâîãà.
Àðèñòîòåëü îïèñàâ Åâðèï³äà ÿê «íàéòðàã³÷í³øîãî ç òðàã³÷íèõ ïîåò³â», à éîãî ³ì'ÿ ïîâ'ÿçàíå ç òðåò³ì ïåð³îäîì ðîçâèòêó ãðåöüêî¿ êëàñè÷íî¿ òðàãå䳿 [3].
Áàòüêî Åâðèï³äà îòðèìàâ ïðîðîöòâî, ùî éîãî ñèí ñòàíå â³äîìèì àòëåòîì, ³ ñïðÿìóâàâ éîãî íà öþ ñòåæêó. Îäíàê äëÿ Åâðèï³äà íå âäàëîñÿ ñëàâèòèñÿ ÿê ñïîðòñìåíó. Ïðîðîöòâî ÷àñòêîâî ñïðàâäèëîñÿ: â³í áóâ ïîêëèêàíèé äî ðîçóìîâî¿, à íå ô³çè÷íî¿ ïðàö³. Åâðèï³ä íàïèñàâ 92 ï'ºñè, àëå äî íàñ ä³éøëî ëèøå 18. ³í ï'ÿòü ðàç³â ïåðåìàãàâ íà äðàìàòè÷íèõ çìàãàííÿõ, îñòàíí³é ðàç ï³ñëÿ ñìåðò³ [16, ñ. 4].
Íà â³äì³íó â³ä Ñîôîêëà, Åâðèï³ä íå ìàâ äåðæàâíèõ ïîñàä ³ íå áðàâ ó÷àñò³ â ïîë³òè÷íèõ çìàãàííÿõ, àëå äáàéëèâî âèâ÷àâ ñóñï³ëüí³ ïðîöåñè ³ â³äîáðàæàâ ¿õ ó ñâî¿õ òâîðàõ. Àô³íÿíè íå çàâæäè ðîçóì³ëè éîãî íàì³ðè, îñê³ëüêè éîãî òðàãå䳿 áóëè íîâàòîðñüêèìè òà íåçâè÷àéíèìè äëÿ ãëÿäà÷³â. Åâðèï³ä ÷àñòî â³äñòóïàâ â³ä çâè÷àéíî¿ êàíâè, âëàñíèì ÷èíîì ³íòåðïðåòóþ÷è ïî䳿 òà õàðàêòåðè ãåðî¿â, ðîëü áîã³â ó æèòò³ ñìåðòíèõ. Éîãî íîâàòîðñüê³ ï³äõîäè, íåçâè÷àéí³ ñöåí³÷í³ åôåêòè òà â³äâåðò³ñòü ³íêîëè ëÿêàëè ãëÿäà÷³â [22].
Ó ïåð³îä Åâð³ï³äà ãðåöüêèé òåàòð âæå ìàâ ñâî¿ âèçíà÷åí³ íîðìè òà òðàäèö³¿, á³ëüø³ñòü ì³ôîëîã³÷íèõ ñþæåò³â áóëè âæå âèêîðèñòàí³, ùî ïîòðåáóâàëî âíåñåííÿ çì³í òà íîâîãî òëóìà÷åííÿ îáðàç³â òà ñèòóàö³é. Ó â³äì³íó â³ä Åñõ³ëà ³ Ñîôîêëà, Åâðèï³ä â³äêðèâ íîâó òåìó ðîäèííèõ òà ïîáóòîâèõ â³äíîñèí ó ãðåöüêîìó òåàòð³. ³í ö³êàâèâñÿ îñîáèñòèìè ïåðåæèâàííÿìè òà ïî÷óòòÿìè ãåðî¿â, ÿê³ áóëè àêòóàëüíèìè íåçàëåæíî â³ä ³ñòîðè÷íîãî êîíòåêñòó. Àâòîð íàìàãàâñÿ çàíóðèòèñÿ â ïñèõîëîã³÷íèé ñâ³ò ãåðî¿â, îïèñàòè âíóòð³øíþ áîðîòüáó ì³æ ð³çíèìè ïî÷óòòÿìè ó äóø³ îäíîãî ïåðñîíàæà. Ó òâîðàõ Åâð³ï³äà öÿ áîðîòüáà ïðîÿâëÿëàñÿ ó â³ä÷óòòÿõ íåíàâèñò³ òà ìàòåðèíñüêî¿ ëþáîâ³ ó Ìåäå¿, ó âíóòð³øí³é áîðîòüá³ ì³æ îáîâ'ÿçêîì ³ ïðèñòðàñòþ ó Ôåäð³, à òàêîæ ó êîíôë³êò³ ì³æ êîõàííÿì ³ ñòðàõîì ñìåðò³ ó Àëêåñòè. Òðàãå䳿 Åâðèï³äà çîñåðåäæóâàëèñÿ íà ð³çíèõ àñïåêòàõ ðîäèííèõ â³äíîñèí, ïîäðóæíüî¿ íåâ³ðíîñò³, îñîáèñòî¿ ïîìñòè, êîõàííÿ, äðóæáè òà ïîâåðíåííÿ âòðà÷åíî¿ äèòèíè.
Îòæå, ó ñâî¿õ òâîðàõ Åâð³ï³ä ðîçêðèâàâ íîâ³ ãëèáèíè òà àñïåêòè ëþäñüêèõ ïî÷óòò³â òà ïåðåæèâàíü. Éîãî òâîð÷³ñòü õàðàêòåðèçóºòüñÿ óí³êàëüíèì ï³äõîäîì äî òðàäèö³éíèõ ì³ôîëîã³÷íèõ ñþæåò³â, â³äîáðàæåííÿì ïîáóòîâèõ òà ðîäèííèõ êîíôë³êò³â, à òàêîæ â³äêðèòòÿì ïñèõîëîã³÷íèõ ïðîòèð³÷ ó âíóòð³øíüîìó ñâ³ò³ ãåðî¿â. Éîãî òðàãå䳿 â³äçíà÷àþòüñÿ ãëèáîêîþ ëþäñüêîþ äðàìàòóð㳺þ òà â³äîáðàæåííÿì ðåàëüíîãî æèòòÿ, ùî ðîáèòü éîãî òâîð÷³ñòü íàäçâè÷àéíî àêòóàëüíîþ é ïðîíèêëèâîþ. Åâðèï³ä çðîáèâ çíà÷íèé âíåñîê ó ðîçâèòîê ãðåöüêî¿ äðàìè, â³äêðèâøè íîâ³ ãîðèçîíòè äëÿ ìàéñòð³â ñëîâà òà â³äêðèâøè íîâ³ øëÿõè äëÿ ïîäàëüøîãî ðîçâèòêó òåàòðàëüíîãî ìèñòåöòâà.