Çðàçîê ðîáîòè
ÂÑÒÓÏ
Êàçêà - ðîçïîâ³äíèé, çàçâè÷àé íàðîäíî-ïîåòè÷íèé òâ³ð ïðî âèãàäàí³ ïåðñîíàæ³ òà ïî䳿, ïåðåâàæíî ç ó÷àñòþ ÷àð³âíèõ, ôàíòàñòè÷íèõ ñèë. Êàçêà - öå ÿâèùå ³ñòîðè÷íå; âîíà ç'ÿâèëàñÿ òîä³, êîëè ëþäèíà ïåðåñòàëà ìèñëèòè ì³ôîëîã³÷íî, êîëè ÷èñòî ïîåòè÷íà âèãàäêà ïî÷àëà ãðàòè ïåðåâàæíó ðîëü. Àëå öå ñòàëîñÿ íå â³äðàçó, ïîòð³áåí áóâ òðèâàëèé ÷àñ, ïåðø í³æ êàçêà ñòàëà ÿâèùåì ìèñòåöòâà.
˳òåðàòóðíà êàçêà ÿê æàíð çíà÷íî â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä ÷àð³âíî¿ êàçêè, ë³òåðàòóðíî¿ íàñòóïíèöåþ ÿêî¿ âîíà º. Âîíà óñïàäêîâóº á³ëüø³ñòü åëåìåíò³â ÷àð³âíî-êàçêîâî¿ ïîåòèêè, àëå, áóäó÷è (íà â³äì³íó â³ä íàðîäíî¿) àâòîðñüêèì òâîðîì, çàëèøຠçà ñîáîþ ïðàâî ¿õ ³íòåðïðåòàö³¿.
Âèâ÷åííÿ åòàï³â ñòàíîâëåííÿ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè òà ¿¿ ë³íãâîñòèë³ñòè÷íèõ îñîáëèâîñòåé ñòàëî ïðåäìåòîì äîñë³äæåííÿ òàêèõ â÷åíèõ ÿê: Â. À. Áåãàê, Ë. Þ. Áðàóäå, Å. ². ²âàíîâà, Ò. Ã. Ëåîíîâà, Ì. Í. Ëèïîâåöüêèé, Ì. Ì. Ìåùåðÿêîâà, Â. ª. Õàë³çºâà, Â. Ä. Øèíêàðåíêî òà ³í.
Ó ñó÷àñíîìó ñâ³ò³ ñòàòóñ äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè íàäçâè÷àéíî âèñîêèé: âîíà ÿâëÿºòüñÿ ïðåäìåòîì äèñêóñ³¿ íà êîíôåðåíö³ÿõ, ñèìïîç³óìàõ, ñòâîðþþòüñÿ öåíòðè ç ¿¿ âèâ÷åííÿ, ñôîðìîâàí³ íàóêîâ³ øêîëè. Ïî÷èíàþ÷è ç ê³íöÿ ÕÕ ñò. ë³òåðàòóðíà êàçêà íàáóâຠâñå á³ëüøî¿ ïîïóëÿðíîñò³. Óð³çíîìàí³òíþþòüñÿ òàêîæ æàíðè ³ ôîðìè öüîãî âèäó ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðíî¿ ñïàäùèíè.  çâ’ÿçêó ç öèì ôàêòîì çðîñòຠïîòðåáà ó äîñë³äæåíí³ ôåíîìåíó ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè.
Ìåòà äîñë³äæåííÿ ïîëÿãຠó äåòàë³çàö³¿ òà äîñë³äæåíí³ ìîâíî¿ áðèòàíñüêî¿ êóëüòóðè òà ñïîñîáè îíîâëåííÿ ³ òðàíñôîðìàö³¿ êàçêîâî¿ æàíðîâî¿ ôîðìè íà îñíîâ³ êàçîê À. À. ̳ëíà.
³äïîâ³äíî äî çàçíà÷åíî¿ ìåòè âèíèêຠíåîáõ³äí³ñòü âèð³øåííÿ òàêèõ çàâäàíü:
- ç’ÿñóâàòè äæåðåëà ïîõîäæåííÿ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè;
- âñòàíîâèòè çâ'ÿçîê àâòîðñüêî¿ êàçêè ç ôîëüêëîðíèìè äæåðåëàìè;
- âèçíà÷èòè æàíðîâó ñïåöèô³êó òà ñòèëüîâ³ îñîáëèâîñò³ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè;
- ïðîñë³äêóâàòè õàðàêòåðí³ îçíàêè àâòîðñüêî¿ êàçêè íà ïðèêëàä³ òâîð÷îñò³ À.À.̳ëíà òà îïèñàòè ñòèëüîâ³ òà ìîâí³ îñîáëèâëñò³.
Îòæå àêòóàëüí³ñòü ìîãî äîñë³äæåííÿ çóìîâëåíà:
• ïîòðåáîþ ñèñòåìíîãî àíàë³çó íàóêîâèõ ðîçâ³äîê óêðà¿íñüêîãî òà çàðóá³æíîãî ë³òåðàòóðîçíàâñòà, ïðèñâÿ÷åíèõ ñïåöèô³ö³ ôîðìóâàííÿ é æàíðîâîìó ðîçâèòêó àíãë³éñüêî¿ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè;
• âàæëèâ³ñòþ âèÿâëåííÿ òèïîëîã³÷íèõ ðèñ òà ³íäèâ³äóàëüíî-àâòîðñüêî¿ ñâîºð³äíîñò³ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè;
• ³ñòîð³ÿ âèâ÷åííÿ æàíðó ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè ìຠâàãîì³ çäîáóòêè, ïðîòå ñüîãîäí³ â íàóö³ çàëèøàºòüñÿ íåðîçêðèòèìè ïèòàííÿ, ùî ñòîñóþòüñÿ ë³íãâîñòèë³ñòè÷íèõ îñîáëèâîñòåé àíãë³éñüêèõ ë³òåðàòóðíèõ êàçîê.
Êàçêà ç äèòèíñòâà çàïàì'ÿòîâóºòüñÿ, íà ïðèêëàäàõ êàçîê âèõîâóºòüñÿ ñâ³ò, ö³ë³ íàðîäè. À ç íåäàâí³õ ï³ð êîìï'þòåðí³ òåõíîëî㳿 ñòàëè äîçâîëÿòè ñòâîðþâàòè òàê³ êîëîñàëüí³ õóäîæí³ ô³ëüìè, ÿê³ äèâëÿòüñÿ â óñ³ì ñâ³ò³, à ÷èìàëî çíÿò³ çà ìîòèâàìè àíãë³éñüêèõ êàçîê. Áðèòàíö³ âñå æèòòÿ áóëè îõîðîíöÿìè äðåâí³õ òðàäèö³é, ñòàðèõ áóä³âåëü, ìîâ, ñêóëüïòóð. Õóäîæíÿ ë³òåðàòóðà, à ñàìå àíãë³éñüêà êàçêà, íå ò³ëüêè çáåðåãëàñü, à é äîòåïåð âèñòóïຠãîðä³ñòþ íàðîäó. ² â öüîìó òàêîæ ïîëÿãຠàêòóàëüí³ñòü ì òåìè.
Îá’ºêòîì äîñë³äæåííÿ º ôîðìóâàííÿ òà ðîçâèòîê àâòîðñüêî¿ êàçêè, ¿¿ ñïåöèô³êà òà ¿¿ òåêñòóàëüíèé àíàë³ç.
Ïðåäìåòîì º äîñë³äæåííÿ îñîáëèâîñòåé êàçîê À. À. ̳ëíà.
Îòæå, ìîæíà çðîáèòè âèñíîâîê, ùî àíãë³éñüêà ë³òåðàòóðíà êàçêà, ÿêà îñòàíí³ì ÷àñîì âèêëèêຠîñîáëèâèé ³íòåðåñ ó ë³òåðàòóðîçíàâö³â òà ë³íãâ³ñò³â, º óí³êàëüíèì ë³òåðàòóðíèì ÿâèùåì, ðîçðàõîâàíèì ÿê íà äèòÿ÷ó, òàê ³ íà äîðîñëó ïóáë³êó. Âîíà íàâ÷ຠìîðàëüíèõ òà õóäîæíüî-åñòåòè÷íèõ ö³ííîñòåé, çì³íþº ñâ³òîãëÿä ëþäåé. À. À. ̳ëí, ÿê ïðåäñòàâíèê æàíðó ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè çðîáèâ íåîö³íåííèé âêëàä ó ñâ³òîâó ë³òåðàòóðó, àäæå éîãî òâîðè æèâ³, íàñè÷åí³, ö³êàâ³, ïîäîáàþòüñÿ ÿê äîðîñëèì, òàê ³ ä³òÿì.
Àïðîáàö³ÿ ðîáîòè â³äáóëàñÿ íà íàóêîâ³é ñòóäåíòñüê³é êîíôåðåíö³¿ «Òèæäåíü ñòóäåíòñüêî¿ íàóêè 2018», ùî â³äáóâàëàñü 16-20 êâ³òíÿ â ÍÏÓ ³ìåí³ Ì. Ï. Äðàãîìàíîâà. Òåìà âèñòóïó: «Â³äîáðàæåííÿ Áðèòàíñüêî¿ ìîâíî¿ êóëüòóðè â àíãë³éñüê³é àâòîðñüê³é êàçö³ (íà ìàòåð³àë³ êàçîê À. À. ̳ëíà)».
Ðîáîòà ñêëàäàºòüñÿ ç³ âñòóïó, äâîõ ðîçä³ë³â, âèñíîâê³â, ñïèñêó âèêîðèñòàíèõ äæåðåë òà ë³òåðàòóðè. Ó ïåðøîìó ðîçä³ë³ ðîáîòè «Ë³òåðàòóðíèé æàíð êàçêè. Àíãë³éñüêà ë³òåðàòóðíà êàçêà» ïîäàí³ çàãàëüí³ òåîðåòè÷í³ ïîëîæåííÿ, à òàêîæ çàãàëüíà õàðàêòåðèñòèêà êàçêè, ñâîºð³äí³ñòü êàçêîâîãî îïîâ³äàííÿ, îñîáëèâîñò³ ñòðóêòóðè, ïîáóäîâà îáðàç³â òà îñíîâí³ íàïðÿìêè òà ìåòîäè äîñë³äæåííÿ àíãë³éñüêî¿ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè. Äðóãèé ðîçä³ë ðîáîòè «Â³äîáðàæåííÿ Áðèòàíñüêî¿ ìîâíî¿ êóëüòóðè â àíãë³éñüê³é àâòîðñüê³é êàçö³ (íà ìàòåð³àë³ êàçîê À. À. ̳ëíà)» ïðèñâÿ÷åíî äîñë³äæåííþ îñîáëèâîñòåé òâîð÷îñò³ À.À. ̳ëíà òà ë³íãâîñòèë³ñòè÷íèõ îñîáëèâîñòåé äîñë³äæóâàíèõ òâîð³â àâòîðà. Ñïèñîê ë³òåðàòóðè ñêëàäàºòüñÿ ç ìîíîãðàô³é, æóðíàëüíèõ ñòàòåé, àâòîðåôåðàò³â äèñåðòàö³é â³ò÷èçíÿíèõ òà ³íîçåìíèõ àâòîð³â ç ìåòîäèêè íàâ÷àííÿ. Äîñë³äæåííÿ ïðîâåäåíî íà îñíîâ³ ïðàöü Äæ. Çàéïñà, Ë.Þ. Áðàóäå, Ë.Â. Äåðåçè òà ³í.. à òàêîæ íà îñíîâ³ ìåòîä³â òåîðåòè÷íîãî äîñë³äæåííÿ (ïîð³âíÿííÿ), àíàë³çó ³ ñèíòåçó òà àíàëî㳿.
ÐÎÇÄ²Ë 1 ÒÅÎÐÅÒÈ×Ͳ ÎÑÍÎÂÈ ÀÍÃ˲ÉÑÜÊί ˲ÒÅÐÀÒÓÐÍί ÊÀÇÊÈ Â ÍÀÓÊÎÂÎÌÓ ÂÈ×ÅÍͲ
1.1 Çàðîäæåííÿ òà ðîçâèòîê ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè. Àíãë³éñüêà ë³òåðàòóðíà êàçêà â ñâ³òîâ³é ë³òåðàòóð³
Êàçêîâèé åïîñ ÿê ÷àñòèíà óñíî¿ íàðîäíî¿ ïðîçè º âåëèêèì ïëàñòîì ñëîâåñíîñò³. Êàçêà – öå åï³÷íèé òâ³ð íàðîäíî¿ ñëîâåñíîñò³, â ÿêîìó â³äîáðàæåí³ ð³çíî÷àñîâ³ â³ðóâàííÿ, ïîãëÿäè òà óÿâëåííÿ íàðîäó ó ôîðì³ ñòðóêòóðîâàíî¿, õðîíîëîã³÷íî ïîñë³äîâíî¿ ñþæåòíî¿ îïîâ³ä³, ÿêà ìຠ÷³òêó êîìïîçèö³éíó áóäîâó, ÿñêðàâî âèðàæåíó êîë³ç³þ (â îñíîâ³ ÿêî¿ ëåæèòü ïðîòèáîðñòâî ì³æ äîáðîì ³ çëîì, ùî çàâåðøóºòüñÿ ïåðåìîãîþ äîáðà).
Êàçêà – ìàëèé åï³÷íèé æàíð, êîðåí³ ÿêîãî ñÿãàþòü â óñíó íàðîäíó òâîð÷³ñòü.  îñíîâó êàçêè ïîêëàäåíî âèãàäàí³, ôàíòàñòè÷í³ ÷è àâàíòþðí³ ïî䳿. Ñâî¿ì êîð³ííÿì âîíà ñÿãຠâ ì³ôè òà ëåãåíäè. Æàíð êàçêè äóæå áëèçüêèé äî îïîâ³äàííÿ, ïðîòå ìຠñâî¿õ ñïåöèô³÷í³ îñîáëèâîñò³, çà ÿêèì ¿õ ðîçð³çíÿþòü. Äëÿ ôîëüêëîðíèõ êàçîê õàðàêòåðí³ òðàäèö³éí³ñòü ñòðóêòóðè òà êîìïîçèö³éíèõ åëåìåíò³â, â³äñóòí³ñòü ðîçãîðíóòèõ îïèñ³â ïðèðîäè òà ïîáóòó. ¯õ ñþæåò áàãàòîåï³çîäíèé, ç äðàìàòè÷íèì ðîçãîðòàííÿì ïîä³é òà ùàñëèâèì çàê³í÷åííÿì. Âàæêî òî÷íî âèçíà÷èòè, êîëè æàíð íàðîäíî¿ êàçêè áóâ òðàíñôîðìîâàíèé ïèñüìåííèêàìè â ë³òåðàòóðíó êàçêó.
Äæ. Çàéïñ íàãîëîøóº, ùî âèíèêíåííÿ ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè áóëî ñèìâîë³÷íèì àêòîì, ñïðÿìîâàíèì íà òðàíñôîðìàö³þ ïåâíîãî íàðîäó, ïðè öüîìó ìîòèâè, ãåðî¿, òåìè çì³íþâàëèñü òàêèì ÷èíîì, ùîá â³äïîâ³äàòè ïîòðåáàì îñâ³÷åíî¿ âåðõ³âêè ñóñï³ëüñòâà [41, c. 6]
˳òåðàòóðíà êàçêà ôîðìóºòüñÿ ïîñòóïîâî, ïåðåéìàþ÷è ñîá³ îçíàêè ôîëüêëîðíî¿ êàçêè. Äåðåçà Ë.Â. âèîêðåìëþº äåê³ëüêà åòàï³â ðîçâèòêó ë³òåðàòóðíî¿ êàçêè:
- Ïåðåêàç íàðîäíî¿ êàçêè, ÿêèé ìàêñèìàëüíî çáåð³ãàâ ïåðøîîñíîâó, àëå ïðè öüîìó âèÿâëÿëàñÿ ìàéñòåðí³ñòü ðîçïîâ³äà÷à.
- Âëàñíå ë³òåðàòóðíà, àâòîðñüêà êàçêà, ó ÿê³é ôîëüêëîðíå äæåðåëî çáåð³ãàºòüñÿ íà ð³âí³ ñþæåòó ÷è ìîòèâó.
- Ïåðåîñìèñëåííÿ êàçêîâèõ ñþæåò³â â ³íøèõ æàíðàõ [44]
Ïåðø³ àâòîðñüê³ îáðîáêè ôîëüêëîðíèõ êàçîê ç’ÿâèëèñÿ ùå â äðóã³é ïîëîâèí³ XVIII ñòîë³òòÿ. Ïåðøèìè çãàäàíèìè ïðåäñòàâíèêàìè öüîãî æàíðó áóëè ³òàë³éö³ Äæîâàíí³ Ôðàí÷åñêî Ñòðàïàðîëà òà Äæàìáàòòèñòà Áàçèëå. Óæå â Õ²Õ ñò.. òðàäèö³éí³ êàçêîâ³ ñþæåòè ïî÷àëè âèêîðèñòîâóâàòè áðàòè Ãð³ìì, Ø. Ïåððî, Ã.Õ. Àíäåðñåí òà ³íø³.
Áðèòàíñüêà ë³òåðàòóðíà êàçêà âèíèêຠíà ïî÷àòêó XIX ñò.; äî ñåðåäèíè ñòîð³÷÷ÿ âîíà ÿâëÿº ñîáîþ âæå ïîâíîö³ííèé æàíð ç îñîáëèâîþ ïîåòèêîþ ³ ñò³éêèìè íàö³îíàëüíèìè ðèñàìè. Êàçêîâ³ òâîðè ð³çíèõ ïèñüìåííèê³â â³äîáðàæàþòü îñíîâí³ ë³òåðàòóðí³ òå÷³¿ ³ íàéá³ëüø çíà÷óù³ ñóñï³ëüí³ ïî䳿 ñâîãî ÷àñó [18, ñ.43]
Äîñë³äíèêàìè íåîäíîðàçîâî ï³äêðåñëþºòüñÿ òîé ôàêò, ùî àíãë³éñüêà êàçêà áëèçüêà äî ôîëüêëîðó. Àëå ïðîàíàë³çóâàâøè íàóêîâó ë³òåðàòóðó, ìîæíà çðîáèòè âèñíîâîê, ùî àíãë³éñüêà ë³òåðàòóðíà êàçêà ìàéæå íå çâåðòàºòüñÿ äî òðàäèö³éíèõ êàçêîâèõ ñþæåò³â, à ÿêùî ³ çâåðòàºòüñÿ, òî, çäåá³ëüøîãî, ïàðîä³þþ÷è ¿õ.
ªäèíå ôîëüêëîðíå äæåðåëî, äî ÿêîãî àïåëþº ë³òåðàòóðíà êàçêà – öå “Mother Goose” (Êàçêè ìàò³íêè Ãóñêè)
Humpty Dumpty sat on a wall,
Humpty Dumpty had a great fall;
All the King’s horses, and all the King’s men
Cannot put Humpty Dumpty together again. [43]
Øàëàì-Áàëàì íà ìóð³ ñèä³â.
Øàëàì-Áàëàì íà çåìëþ çëåò³â.
Óñÿ êîðîë³âñüêà ê³ííîòà ³ âñå ëèöàðñòâî ç³ ñâèòè
Íå ìîæóòü Øàëàìà, íå ìîæóòü Áàëàìà
Çíîâ íà òîé ìóð ï³äñàäèòè
 óñüîìó ³íøîìó àíãë³éñüêà êàçêà çâåðòàºòüñÿ ïåðåâàæíî äî îñíîâè ôîëüêëîðíî¿ êàçêè, òîáòî äî ì³ôîëî㳿. Òîëê³åí, ñòâîðþþ÷è ñâ³é ñâ³ò, çâåðòàâñÿ äî ñêàíäèíàâñüêî¿ ì³ôîëî㳿, à Ëüþ¿ñ Êåððîëë – äî õðèñòèÿíñüêî¿ òà àíòè÷íî¿. Ùå îäíå äæåðåëî, äî ÿêîãî çâåðòàºòüñÿ êàçêà – öå åïîñ. Äëÿ ïðèêëàäó ðîçãëÿíåìî «Êíèãó Äæóíãë³â» Ð. ʳïë³íãà. Ïîñò³éí³ åï³òåòè, ãåðî¿, êîæåí ç ÿêèõ ìຠñâîº àìïëóà, ùî çáåð³ãàºòüñÿ íèì ïðîòÿãîì âñ³º¿ êíèãè (Øåð-Õàí – âáèâöÿ, Âîâ÷èöÿ – òóðáîòëèâà ìàòè, Áàëó – â÷èòåëü), ñòðîã³ ïðàâèëà, çàêàðáîâàí³ â Çàêîíàõ Äæóíãë³â, ÿê³ âèçíà÷àþòü âñå æèòòÿ ¿õ æèòåë³â, ïëàâíà, ðîçì³ðåíà ðîçïîâ³äü, òî â â³ðøîâàí³é ôîðì³, òî â ïðîç³ – âñå öå ðèñè, ïðèòàìàíí³ åïîñó [32, ñ. 182]
Àíãë³éñüêà êàçêà ÿâëÿºòüñÿ ºäèíèì ë³òåðàòóðíèì ÿâèùåì ³ ðîçâèâàºòüñÿ â ðóñë³ ïåâíèõ òðàäèö³é. Ïî÷àòîê ö³º¿ òðàäèö³¿ ïîêëàâ çâè÷àéíî æ ×àðëüç Äîäæñîí-Ëüþ¿ñ Êåððîëë. Ó êíèãàõ Êåððîëëà º ìàéæå âñå, ùî áóäå çãîäîì ðîçâèâàòè àíãë³éñüêà êàçêà: ñòèõ³ÿ ãóìîðó, ãðà ñì³õó, â ÿê³é ÷àñîì çâó÷àòü ñóìí³, ìàéæå òðàã³÷í³ íîòè, íàäçâè÷àéíà ëåãê³ñòü âñ³º¿ ðîçïîâ³ä³, ÿêà ðîçâèâàºòüñÿ, çäàºòüñÿ, ñàìî ñîáîþ, áåç áóäü-ÿêèõ çóñèëü ç áîêó àâòîðà, áåçïåðåðâíå æîíãëþâàííÿ ñëîâàìè, ôðàçàìè, ïîíÿòòÿìè, ïàðîä³éí³ñòü ³ðîí³¿ ÿê ïðèíöèï ñàìî¿ ñòðóêòóðè òâîðó [32, ñ. 181]
Êàçêà ïîâèííà äîáðå çàê³í÷óâàòèñÿ ³, çíàþ÷è öåé íåïèñàíèé çàêîí , ÷èòà÷ ð³äêî âñåðéîç ïåðåæèâຠçà äîëþ ãåðî¿â. Àíãë³éñüêà êàçêà â³äñòóïຠ³ â³ä öüîãî ïðàâèëà. Ñâ³ò , â ÿêîìó ä³þòü ãåðî¿ , ðåàëüíèé, à çíà÷èòü , ðåàëüí³ ³ íåáåçïåêè, ùî ï³äñòåð³ãàþòü ¿õ òóò. ² ìè íå çíàºìî , ÷è âäàñòüñÿ ïîðàíåíîìó ϳòåðó ä³ñòàòèñÿ äî áåðåãà ³ çó쳺 Àë³ñà âèáðàòèñÿ ç Êðà¿íè ×óäåñ. Àíãë³éñüêà êàçêà íå ùàäèòü ñâîãî ÷èòà÷à, íå çìåíøóº íåáåçïåêó ³ íå çàêîëèñóº éîãî äóìêîþ, ùî âñå öå íå á³ëüøå í³æ âèãàäêà, ÿêà íåîäì³ííî äîáðå çàê³í÷óºòüñÿ. Ïèñüìåííèê ïîì³ùຠñâîãî ãåðîÿ ó âàæê³ îáñòàâèíè ³ çìóøóº éîãî øóêàòè âèõ³ä ñàìîñò³éíî [32, ñ. 182]